खाली दिलेली माहिती “फ्रोझन शोल्डर (Adhesive Capsulitis)” विषयी रुग्णशिक्षणासाठी आहे — सोपी, समजण्यासारखी आणि वैद्यकीयदृष्ट्या योग्य
डॉ. अक्षय हणमशेट्टी
जॉइंट रिप्लेसमेंट व अ‍ॅर्थ्रोस्कोपी सर्ज
लक्षणांची सुरुवात कशी होते?
सुरुवातीस:
- खांद्यात सतत दुखणे,
- वेदना हळूहळू वरच्या हाताच्या दिशेने पसरते,
- रात्री झोपताना त्रास वाढतो,
- पाठीमागे हात नेणे, शर्टचे बटण लावणे अशक्य होते,
- काहींना वाटते की हा एक “गॅस किंवा साधा स्नायू दुखतोय” असा त्रास आहे — पण तेच फ्रोझन शोल्डरची सुरुवात असते.
कारणे व जोखीम घटक
- हात किंवा खांद्याची दीर्घकाळ अचलता (उदा. फ्रॅक्चर, सर्जरी नंतर)
- साखर रोग (Diabetes)
- थायरॉईड विकार
- ४०–६० वयोगटातील स्त्रियांमध्ये अधिक प्रमाणात
- काही वेळा कारण अज्ञात (Idiopathic) असते
फ्रोझन शोल्डरचे टप्पे – Nevaiser Classification
1. Freezing Phase (दुखणारा टप्पा)
• कालावधी: ६ आठवडे ते ९ महिने
• वेदना वाढतात, हालचाल कमी होते
• रात्री वेदना त्रासदायक
2. Frozen Phase (Stiff टप्पा)
• कालावधी: ४ ते १२ महिने
• वेदना थोड्या कमी होतात
• हालचाल पूर्णपणे मर्यादित
• अंगावर शर्ट घालणेही कठीण वाटते
3. Thawing Phase (सुधारणेचा टप्पा)
• कालावधी: ६ महिने ते २ वर्षे
• वेदना हळूहळू कमी होतात
• हालचाली पुन्हा येऊ लागतात
तपासण्या
• एक्स-रे – हाडांचे इतर विकार नाहीत ना, हे पाहण्यासाठी
• MRI / Ultrasound – टिश्यूंची स्थिती समजण्यासाठी
• क्लिनिकल तपासणी – डॉक्टर तुमच्या हालचाली तपासून निदान करतात
शस्त्रक्रिया न करता उपचार (Non-Surgical Management)
1. औषधे
• वेदनाशामक (NSAIDs), काही वेळा स्टेरॉईड गोळ्या
2. फिजिओथेरपी
• हळूहळू हालचाली सुधारण्यासाठी अत्यंत आवश्यक
• पेंडुलम, स्ट्रेचिंग, हीट थेरेपी इत्यादी
• सातत्य व संयम आवश्यक
3. Hydrodilatation
• सलाईन + स्टेरॉईड सांध्यात देऊन capsule ताणली जाते
• adhesion (चिकटलेली जागा) तुटते
शस्त्रक्रिया (Surgical Options)
जर ६–९ महिन्यांनीही सुधारणा झाली नाही तर:
1. Manipulation Under Anesthesia (MUA)
• भूल देऊन डॉक्टर खांद्याला हालवून adhesion तोडतात
• नंतर लगेच physiotherapy आवश्यक
2. Arthroscopic Capsular Release
• लघु छिद्रांतून कॅमेऱ्याने capsule कापून मोकळा करतात
• विशेषतः diabetics मध्ये फायदेशीर
• शस्त्रक्रियेनंतर लगेच हालचाल करणे अत्यावश्यक
थोडक्यात:
फ्रोझन शोल्डर स्वतःहून बरा होणारा विकार असला तरी वेळेवर निदान व उपचार खूप महत्त्वाचे आहेत. वेदना असताना हालचाल बंद करू नका — योग्य मार्गदर्शनाने व उपचारांनी खांद्याला पूर्ववत हालचाल नक्कीच मिळवता येते.
“हलचाल हीच औषध आहे. संयम, नियमित उपचार आणि योग्य मार्गदर्शनाने ‘जवळजवळ हरवलेली’ खांद्याची हालचाल परत मिळवता येते.”
— डॉ. अक्षय हणमशेट्टी